RUFIUS CRISPINUS |
Ut totum soli sese dabat angulus Anti caelumque infusum volvebant flustra serenum! Nil nisi caeruleum: praeterquam longa larorum albebat series, et euntia vela per altum | |
5 |
candida, dein umbrae volucres, et villa Neronis. Tam leviter sabulum, tam leniter unda lapillos mordebat, suavi pertentans litora suctu, clarius ut streperet puerilis naenia ponto. Nam grex impubes ipsa ludebat in ora |
10 |
aeterni maris, et blandum superare susurrum pergebant, tamquam senior moniturus adesset, exciperent laetis, quotiens avus hisceret, ipsi vocibus. At voces minuit sensimque catervae iam tacitae patulos ad se convertit ocellos |
15 |
visum aliquod: longum veniens procul agmen ab urbe atque auri nitor et pallae tunicaeque volantes mixtaque quadrupedo cita tintinnabula plausu. Esseda tendebant pilentaque mollia cursu, lictoresque in equo vecti DECEDITE crebro |
20 |
clamabant APERITE CAPUT. Nam si quis in arvis aut meteret segetes aut umbram demeret uvis, adstabant omnes venerabundique manebant: quippe vehebatur sacro mulier carpento mortali maior, miro pallore, sed omnis |
25 |
in gemina deinceps oculorum luce refulgens. Lictoresque VIAM DATE virga et voce minantur, quadrupedes stimulant, clamant ADVERTITE, CIVES. Ecce autem, famulis frustra revocantibus, agmen praetextatorum currens adventat ab ora: |
30 |
pandebant alas, ut aves a fluctibus albae late caeruleis, pueri cantumque ferebant: iamque adsunt. Tonat AUGUSTAE DECEDITE lictor: at sese puer extendens in brachia: MAMMA! Explicuit subito frontem Poppaea, nigroque |
35 |
flagravere oculi complexi lumine natum. Heu! procul ancillis et servis tradere carum passa caput, dubio nunc venerat anxia corde volvens nubila verba superciliumque Neronis. Nunc dulci nato reticens afflabat amorem |
40 |
mater inexpletum. Pueri frons rosida cursu purpureisque ardor malis et pectus anhelum: ad ventum volitat rutilis coma florea cirris. Momento mater declinat lumina, vultumque avertit, currusque elabitur, et puer audit |
45 | sub tecto sonitum procul ingeminare rotarum. |
Mox puero custos: «Rufi Crispine, quid haeres? | |
Assequere hinc mecum socios unaque relictos iam lusus repete». At villam petere ille volatu, inque via miseras et longa per atria secum | |
50 |
balbutire preces et singultire querelas. Interea genetrix in picto sola tablino |
ignotum pia mente Deum veneratur et orat | |
ut vanas sinat esse minas, ut visa secundet, ut careant obscura fide consulta magorum: | |
55 |
ecce pedum sonitum pulsa rapit aure minutum. Exsurgit reseratque fores et colligit intro lugentem puerum. «Quis» ait «te, pupule, laesit?» «Me sic usque voca, sic me complectere semper: nil doleo» lacrimas puer interque oscu a muttit: |
60 | «Cur, si nolebas tam bella tollere reda, |
me saltem verbo non es solata relictum? Quid tibi deliqui? Nonne exsequor omnia quae vis? Nonne gero morem custodi? nonne magistro? Quas non historias didici? quae dicta fidelis | |
65 | non tenui? Similes unus lupus et lepus unus, |
discordant plures. Quin laudor saepe. Quid ergo respuis? Annon te careo patienter et absum heu! mater, tacitus, quamvis invitus et aeger?...» Hic pueri genetrix abrumpens dicta: «Palamne? | |
70 |
Nonne istum tenera praefers hac fronte dolorem interdum? Frontem diduc: reprehendere nolo: imprudens hoc forte facis, nam rumor erat, te... Dic age, are puer, num solus forte, dolens quid, hac illac erres et dedignere sodales, |
75 |
non re, sed...» «Minime minime». «Num forte per iram durius imperites, etiam miniteris et...» «Absit!» «Sunt tibi cum pueris aequalibus omnia...» «Sane». «Quid facitis ?» «Quid ?» «Nempe dies sermone terendus hoc sit et hoc, matremque iuvet meminisse, domum, rem...» |
80 |
«Ludimus». «Haud simili lapsu vox labitur, ac pes: lude, puer». «Quid, si ludentem saepe pila me spectares, geminare catum, revocare paratum, si qua cadit? Nostro, sed enim promittere possum, nulla cadit vitio. luvat et Paganica, quin et |
85 |
excipio follem scite leviterque remitto. Uraniam nosti? lactat sublime pilam quis, concurrunt omnes, inhiant, luctantur: at ipse excipio prior, et MEA glorior EST PILA: REX SUM». Hic mater: «Quid» ait «regi cum follibus?» «Atqui |
90 |
his ludis aliisque facit qui rectius, est rex: atque adeo recte facio et rex esse laboro, idque mihi, mater, contingit saepe». «Nimis quam |
is labor est tibi...» «Vis scabiem me, mater, habere? | |
Vis sedeam, veluti qui semper peccat, asellus?» | |
95 | «Nempe velim ludas aliter: bene rex minus audit». Tum matrem puer occulto pugnare timori sensit, et ore levem spirans obmutuit auram: post paulo: «Capio, matercula, mente, quid optes. Nae tu fastidis haec nudo digna popello |
100 |
ludicra, quaeque sonent vel circum compita voces: verum nos soliti Troiam quoque ludere, nos ius dicere...» «Quid?» «Nobis sed quaedam Troia pedestris luditur». «Aiebas etiam ius dicere te...» «Me, saepius. Addico, dico, do. Causa agitur, lis |
105 |
infertur. Sedeo iudex. Hic est reus, ille delator. Veniunt: narrantur crimina: damno». «Occidis, puer». «Occido? Sunt haec ioca, mater». «Lude aliter». «Potius me Troiam ludere mavis, nec me taedet. Heri currebant me duce turmae». |
110 |
«Te duce?» «Non equitum, non». «Te duce?» «Nec semel id, nec, mater, heri primum ludenti contigit: immo saepe iuventutis potius vocor undique princeps...» |
«Ne ludas! Ne lude, puer!» perterrita mater | |
exclamat: mox attonito blanditur, et ipsa | |
115 |
collacrimails puero lacrimas absterget obortas. «Nescis heu! quam sit, puer, hoc inamabile nomen! Sis in amore meo (sunt cetera ludicra) princeps!» «Non ludam posthac». «Nolim te maceret angor. Devita caros, hilari tamen ore, sodales. |
120 |
In quemvis, uno coram custode, modum te oblecta...» Secum meditans nunc «Quomodo?» quaerit et rogitat puer. «Inveni» mox increpat: «euge! piscabor. Scopulos in solo litore novi. Ascendam solus dextraeque haerebit arundo. |
125 |
Tum sedeam tacitus tacitosque sub aequore pisces opperiar, linum dum tracto nutet ab hamo: nec quidquam interea nisi toto cogitet exul te tuus bic animo matrem puer». «At mare saevum! At scopuli leves! Nimis at tibi fidis, et audes |
130 |
tu puer!» «A fido nusquam custode relinquar». Tranquillum sed erat late mare, plenaque caeli frustra brevi scopulos spumae circumdare limbo pergebant, et ferre sonos blandumque susurrum nec non et tractim puero suspiria maesto. |
135 | Pendebat puero placidum super aequor arundo: |
ipse videbatur, caput inclinatus ad undas, auscultare mari, quid clam mussaret in aurem. Pone fuit custos. At mater in aedibus aures dispensatori molli suffulta cathedra | |
140 |
commodat immemores, post carmen dulce canenti praebet anagnostae: surdo cum murmure deinceps labuntur versus, undam velut excipit unda. Ecce animo videt undosum mare. Prospicit amens ex undis exstare caput procul «Euge!» hiat, at vox |
145 |
corde tenus sonat «euge, puer!» Sed pondere fertur paulatim caecaque puer sub aquam trahitur vi. Haec velut in somnis mulier videt: atque parumper cessat anagnostes. Presso clamore sonabat vestibulum. Flebant: et adest in turbine mater. |
150 |
Quid? Nudum storea resupini corpus in uda adspexit nati. Fronti capitique capillus haerebat madidus, tam mollis nuper ad auram. Ancillae circum flebant: ut parvus! ut albus! ut purus! nisi qui summo stat pectore nigror. |
155 |
Tum stillans undam toto de corpore custos et tergens oculos, queribundus: «Quid prius» inquit, «quid tibi posterius memorem, Dea? Labitur: adsum: decidit: adsilio: conor deprendere: sero!» Illa oculis oculos frustra penetrabat apertos |
160 |
dilecti pueri: subito tum lumina vertit, et rapido totum collustrans fulgure servum, «Fide» inquit «custos, sero! NOS OMNIA SERO!» Et gelidum complexa suum est Augusta puellum. |
v. 46 Privignum Rufium Crispinum Poppaea natum... Suet. Nero 35. De Crispino Rufio Poppaeae marito vide Tac. Ann. XI 1, 4, XII 42, XIII 45, XV 71, XVI 17.
v. 52. Ios. Flav. A. I. XX, 8, 11:
Θεοσεβὴς γὰρ ἦν...
Cfr. Tac. Hist. I, 22: multos secreta Poppaeae mathematicos, pessimum principalis matrimonio instrumentum, habuerant. Tac. Ann. XVI 6: Corpus (Poppaeae) non igni abolitum, ut romanus mos, sed regum externorum consuetudine, differtum odoribus conditur.
v. 60. Porph. ad Hor. Epl. I I, 59: pueri lusu cantare solent, Rex erit qui recte faciet, qui non faciet non erit.
v. 65. Quint. I. O. 1, 6. Dicere praetermisit puer lupum et leporem casibus quoque dissentire.
v. 93. Id. ad AP. 417: ludentes solent dicere, Quisquis ad me novissimus venerit, habeat scabiem.
v. 94. Plat. Theaet. p. 146:
ὁ δὲ ἁμαρτὼν καὶ ὃς ἂν ἀεὶ ἁμαρτάνῃ, καθεδεῖται, ὥσπερ φασὶν οἱ παῖδες σφαιρίοντες, ὄνος.
v. 113 et praecc. - Suet. Nero, 35: (Rufius Crispinus) ferebatur ducatus et imperia ludere.
v. 135. Suet. Nero, 35: Privignum Rufium Crispinum Poppaea natum, impuberem adhuc, quia ferebatur ducatus et imperia ludere, mergendum mari, dum piscaretur, servis ipsius demandavit.