CENTURIO |
Quae nihil optasti nisi pacem, pace fruaris
|
|
«Dic, pater, imperium magnum frustraque rebellem orbem terrarum. Sine te exoremus ut unos in toto Moesos intactos orbe revincas. Quae vox illa fuit? Quo tuti flumine, quales | |
| 5 |
arcubus adductis stabant in limine mortis? Nonne illi vobis: "Quinam vos estis?" At illis |
| vos: "Rerum domini". "Si nosmet frangitis, estis"? | |
| Atqui fregistis: nos debellavimus ultro». Haec Ulubris pueri loculos tabulamque gerentes | |
| 10 |
in trivio clamant. Medios delapsus in hostes emeritus circumfusos simul Aetrius audit «Hoc, sodes» garrire «imo illud, amabimus, Aetri». Namque senex de more domum tum forte redibat, iam satis in campis ultro citroque vagatus. |
| 15 |
Volverat ille animo reptans stipendia secum quadragena, duces, regiones, vulnera, torques, et quae prima rudes tuba perstrinxisset in armis aures tironi. Prospectu paverat idem ruris inassuetos oculos animumque priorem, |
| 20 |
hic segetes, illic silvam miratus et amnem, mox in aquaque anates et supra tecta columbas. Dein in quincuncem directas ordine vites, ut si quas legio depugnatura cohortes pandisset virides: at aves, non signa canebant: |
| 25 |
dein late corvis nigrescere viderat arvum, quippe ubi fumaret caedes et pugna sileret: non oculos hominum, quaerebant semina corvi: qui moniti vigilum subito clangore duorum omnes vasa cito sua collegere volantes. |
| 30 |
Post animi vagus e densa defringere saepe haud veritus baculum sibi, se deprendit, ut olim difficili saxis atque herbis vite minantem. Denique contendit putrem subrepere vicum iam vergente die, placidisque quiescere castris |
| 35 |
centurio: caligis via vici dura sonabat: atque illum a trivio pueri videre tribules inque illum subito dextra laevaque coorti, «Dic aquilas, dic arma» fremunt, «dic bella cruoremque». Expulerat ferula ludi paulo ante magister |
| 40 |
germanos asinos: at pulli currere lusum. Tum loculi fudere nuces, pila multa per auras exsiluit, male quae tacita sub veste latebat: tum variae voces: hic clamat «Rex erit», ille «Non erit», «Extremum scabies» simul «occupet» omnes. |
| 45 |
At circumvolitant Numidae per cuncta pusilli et plausis minitantur equis: nihil hinnit arundo. Ut vero caligae vetulum sonuere gregales, en castella ruunt nucibus constructa quaternis, rex regno cedit, puerique in arundine longa |
| 50 |
hinc illinc equitant auditum funebre bellum.
«Centurio, pueri quo bello tela fuerunt? Quid vos infanti respersi sanguine vultum? Num tendi tabes oculos et pila sinebat? Nemon unus erat praefracta ex gente superstes? |
| 55 |
Qui vos sollicitos docuistis rite propinquos? Hoc repetas. Galeas clypeosque et corpora pleno nonne quidem fluvio longe portare dedistis? Hinc populi fluit usque ferens fragmenta perempti turbidus atque ciet ripas ululatibus amnis. |
| 60 |
Aut placeat flavos potius memorare Sygambros. Ut fugiens olim latuit sub sanguine nigro Arminius? Quem nos non debellavimus est quis?» Haec una pueri: respondet miles: «At haec est vis: cuneum datis et ruitis testudine facta: |
| 65 | erumpam quandoque, nefas, obsessus...» Et illi: |
| «Imo, age, quod nullo refluit mare litore, narra, | |
| narra mille novum perculsum navibus aequor. Vidistin magnos humano corpore pisces? | |
| Cur non das nobis hominem qua nocte marinum | |
| 70 |
videris in transtris et qua sub luce sedentem? Ut subito mare per tenebras aurescere coepit et polus? Ille quidem secum quid triste canebat? Nunc licuit nobis metam contingere rerum. Terrarum nobis impervius angulus est qui?» |
| 75 |
Interea ad multo velatum flore sacellum sederat in saxo, iam cum res esset in arto, centurio, cepitque hostes herbosa crepido. Ut cum passeribus sub noctem saepe cupressus multis multa sonat, quam prospexere virentem |
| 80 |
illi a mane vagi, dum semina condit arator: deversoriolum sibi quisque laboribus actis nunc legit in foliis: avibus scatet arbor et umbra: protinus exsultant et de cultore triumphant: at procul effusum necopinus credidit imbrem |
| 85 |
rusticus, aut magno misceri turbine lucum: tum si qui cauti sonitus pedis ingruit, aut si decidit in terram gravis ipsa ex arbore baca, conticuere: silet caelum, terramque tenet nox: vix hic dicturus digitum bene sustulit, illi |
| 90 |
ore favent. Circum velox auditur hirundo et coepit quandoque queri ranunculus. «Olim... Semper ego ut mera bella crepem? Concurritur, io, res geritur pilis et digladiamur honeste: bellatur belle. Sed et est quod torqueat ora |
| 95 |
et quod corniculum merita de casside ferme excutiat, pupi. Nam primuspilus: "Adesdum" inquit "coge manum, pete collem nomine... nomen fugit... eum grumum qui corvos pascit ad urbem: convivabuntur, nobis de more coquis: i". |
| 100 |
Heu pudet hastatum cum torquibus atque catellis carnifici servare cruces, assistere morti, ut vos saepe planis, aut si funambulus anceps detineat: sicut memini, cum prorsus in aure |
| non homini soli nisi quid garriret hirundo... | |
| 105 |
barbara sed lingua est, et non intelligitur...» «Quid? Non intelligimus» canit una voce corona. «Recte corripitis: paulo altius ordiar. Olim, illic unde parant homines opobalsama lauti, dum vagor, ecce lacus ad ripam visus amoeni |
| 110 | stans in navicula, medius caelique marisque, |
| quidam... quem dicam? Stantem pro litore turbam ingentem, tamquam pueros pater ipse, docebat. Vox ripam leni plangebat flamine pulsa alterni velut unda maris. Faciebat in aura | |
| 115 |
pendens verba velut de caeruleo suggestu. Ipse videbatur blanda terram, mare, caelum atque animos hominum tranquillavisse loquela. Adstabant inopes omnes curisve remorsi et querulae matres et servi torva tuentes: |
| 120 |
laetitiam vultus illo dicente trahebant». «Quid dicebat?» «Eram, nobis ut par erat, illo in sermone rudis: iactatum saepe sed unum edidici verbum». «Quod, sodes?» «Eloquar. |
| Olim | |
| deprendi mediis, sedeo ut nunc ipse, sedentem | |
| 125 |
in pueris. Matres teneros hinc inde ferebant infantes, quos ille quidem contingeret: ultro aequales annis currebant undique vestris. Ille manu mulcens amplexabatur ad unum omnes. At comites simul obiurgare, minari, |
| 130 |
matribus irasci: tumidos pacare magister, sive quis ille fuit. Mox me subeunte, velut si sese in conspectum tacito pede larva dedisset, fit fuga. Sed pueri galeam gladiumque paventes in gremium cari se reiecere magistri. |
| 135 |
Quid? num cernebant veteris vestigia caedis? Restiteram. Tum triste quidem sed dulce sonans vox illa meas, unam quam noram, venit ad aures...» «Quid vero vox illa sonat?» «Nil milite dignum profecto, pueri». «Quid, sodes?» «Eloquar. Olim, |
| 140 |
huius cum gentis sacra versarer in urbe, perculit insolitus plebis concursus et aestus. Omnibus e vicis effundebantur eodem gestantes manibus ramos pallentis olivae: tum vestimentis homines et frondibus artas |
| 145 |
sternebant et flore vias, laudesque canebant nescioquas, ut equis ubi currus ducitur albis. Dum quae sit dubito vis illa aut qui furor, ecce in tarda, pueri, vectum demiror asella hunc hominem. Turbae veniens adridet ovanti. |
| 150 |
Conclamant. Sequitur subsultim pullus asellam. Interdum veritus ne in turba deerret alumnus, respicit ille, manu pavidum demulcet et haeret. Dum sic adsisto, me ultro cognovit, et illo me praetergrediens afflavit murmure vocis». |
| 155 |
«Quae vox illa fuit?» «Iam sum dicturus. Ad arcem illam non longo primus post tempore pilus miserat et silva derasam prorsus et herbis, sed qua tum staret nullis radicibus arbos. Scilicet adstabam crucibus. Quid quaeque teneret, |
| 160 |
susque id deque fuit. Collis clamore sonabat et probris. Veniente tamen iam vespere clamor et tumor hinc et faex omnis concesserat urbis. Iam non sole tholus templi fulgebat et auro. Multa, ut nunc, pueri, circum volitabat hirundo, |
| 165 |
et roseas memini fluitare per aera nubes. Ad patrias Ulubras mihi tum rerreasse videbar et matris, velut in somnis, audire querelam. Nescioqui caput attollo. Quemne in cruce tandem adfixum clavis tum me vidisse putatis? |
| 170 |
Illum qui parvos ad se miserosque sinebat. Hic de infelici vepallidus arbore, iamque ipsa in morte, mihi sceleris letique ministro demisit vocem...» «Quae vox, pater, illa fuit?» «Pax». Nec plura his. Luteus matres acceperat omnes |
| 175 |
nidulus: at pulli tepidis mussare sub alis. Mittunt longinquae ranae quandoque querelas. Atque hic centurio similis meditantis «HOMO» inquit «VERE IUSTUS ERAT. Mortis cruce causa pependit: HIC REX. Mirabar: sed mox fregisse sepulcrum |
| 180 |
rumor erat. Vivumne ausim nunc credere? Dicunt audiri vocem, caedes ubi facta, monentis: PAX». Pueri circumspiciunt. Iam nocte silebant omnia. Tempus erat cubitum discedere. Sed non filius Albini satis exactoris habebat: |
| 185 |
«Dic etiam: nobis terrarum impervius ullus angulus est, Aetri? quem nos non vicimus, est quis?» |
vv. 7, 51,55. Flor. IV, 12.
v. 66. Tacit. Ann. II, 23.
v. 69. Plin. Hist. Nat. IX, 4, 2: Tacit. Ann. II, 24.
v. 104. Nutriculae dicunt hirundines solatas esse Iesum morientem.
v. 110. Matth. XIII, 2.
v. 123. Marc. X, 13.