MORETUM |
| Eluctabatur pedes udam forte Capenam Quintus Horatius: hac venientia plaustra repellunt, hac designator queribundi funeris urget. Dumque hinc ille rotas, illinc funalia vitat, | |
| 5 | raucus et hinc lippo convicia dicit agaso illinc deposito non laudat praefica lesso, en calidis manni cervicem naribus afflant, et vati cita raeda femur prope radit anhelo: cum sonat a raeda vox Maecenatis: «Horati, |
| 10 | annon Musa vetat vatem reptare pedestrem? Tollam te: medius nostri conside: latebis, si quis Brutus adhuc circum monumenta vagatur». Cui Flaccus: «Brutos, pater optime, nil moror: hic, ne Vedius occurrat, vereor magis». Hinc sedet inter |
| 15 | urbanum ridens ac ... quis fuit alter? ... agrestem. Raeda viros rapit: octipedem sonat Appia plausum. Elabebantur, vixdum conspecta, sepulcra ex oculis, motaeque basi per inane columnae certabant raedam subito contingere cursu. |
| 20 | Tum sculpti pueri faculas praetendere dextra marmoreoque sequi vivos maerore puellae. «Ecce tibi» Flacco Maecenas aure susurrat «rure, puto, redit ille: fuit praesaga tibi mens: obvius est nobis: multarum turba rotarum |
| 25 | saxaque quadrupedans plaudit quadrata tumultus». Nam bina in prima veniebant esseda fronte plena ciniflonum, cosmetarum, balatronum: deinceps Bithynos leviter porrecta per armos octaphoros lectica: patent utrimque fenestrae: |
| 30 | intus mima cubat: myrrhaque vaporat euntes. Tum carruca subit phaleratis iuncta caballis, plena ipso. Sedet ille caput suffultus obesum molli pulvino: tumidi sic omnia circum praetereunt oculi: corrugant omnia nasum |
| 35 | Non bene olet tellus et caeli mundus homullo! Quare reticulum nebulis et lumine textum admovet ad nares clauso cum flore rosarum. Hic Flaccus: «Quis homo est qui sic oggannit ad aurem pumilio vetus huic sceleri? Quibus obsita setis |
| 40 | frons, quibus et rugis cortex diffissa cicadae! Hic est ille, canit velut alter Homerus, apud quem evomat et dictu mala Vedius et bona, quemque consultet quonam faciat servetque modo rem ...» Cui sic Maecenas: «Annon lippire putem te? |
| 45 |
Simiolum cernis, non cernis (inunguere!) nanum: stat multo pluris capitis pecus ista canini: progenuere Syri». Tum Flaccus: «Di pecudum par pervertant! Fenum quod mannis proicit, esse debet herus». «Mannine fame morientur? At horum |
| 50 |
est nullus, Syrio qui non sit natus onagro». Haec dum Maecenas loquitur, iam Vedius illos errones oculos ad par adiecit equorum adversum: raedam dein dedignatus, ad ipsum venit herum: supplexque admovit ad oscula dextram. |
| 55 | «I nunc» mox raeda praeter dicebat eunte Flaccus «et huic pare legio romana tribuno! At cum contuleris servili pila ligoni, ante renidentes ferro quam longa cohortes expedias, ostende ducem, notaque Quiritem |
| 60 | admirabuntur fugitivi compede tritum. Siccine rostra fori Davum videre togatum? Dama viam sacram praetexta verrat, et intus muraenas servus consorti carne saginet? hunc et ad ingenuam princeps admittere mensam |
| 65 | audeat?» Hic placide Maecenas: «Hora quota est? Heu! sol nimius multusque dies. Recitate, poetae, quod tamquam puris animum refrigeret undis. Vatis idem carmen mihi, quod numerosus aquae fons, quem procul audivit sitiens mussare viator. |
| 70 | Est iter et vitae labor: errantemque poeta invitat: "Venias! hic est aqua dulcis et umbra! quid magis exoptes? viridique in gramine somnus." Civibus hoc magnum dulci suadete loquela, "siquis fonticulo possit finire sitim, ne |
| 75 | flumen amet: quodcumque ultro citroque petamus, esse hic, esse Ulubris, in agelli finibus esse. Rus vocat: - Em! nudo quidquid bene feceris, inquit, haud obliviscar: sulcos mihi redde priores, redde pie florere, meis mugire iuvencis: |
| 80 | te tibi restituam. - " Quit leges figere Caesar, mores ipse nequit: gladios incude refingat, non animos: hydram qui clava contudit, idem non tigres mulcere valet, non ducere quercus. Quid si plebs onagros inhiat nebulonis et aurum |
| 85 |
et vivaria? quid si iam conrepsit in urbem rusticus et tandem spreto romanus aratro mavolt in scaenis circoque movere manus, quam in segete? At quorsum nunc haec? Dic, Quinte, mihi, si spectasti ludos: Thraex est Gallina Syro par? |
| 90 |
Iamque tua longa velox deverterat, Appi, raeda via, tacitasque rotas herbosa ferebat semita: tum multus frondosis passer ab ulmis avolat, atque togas aliqui miratur et urbem rusticus: hinnitu manni sua rura salutant. |
| 95 | «O rus» et secum meditatur Horatius «ecquis sponte tibi sanus vale dixerit? Ecce meum cor hic segeti, silvae, vinetis, bubus adhinnit. O ubi Bantini saltus et laeta Ferenti arva? quis et reddat te, fons muscose? quis et te |
| 100 | nec puero mihi nec raucis inimice palumbis, a quo pendebat mihi nidulus, Appule Voltur?» Dum procul ipse larem parvum, dum corde revisit se puerum, dextraeque patris dumeta pererrat implicitus, totas auriga reducit habenas: |
| 105 | consistunt manni: solidam terit ungula terram. Est in conspectu reseratis ampla fenestris villa die medio gaudens et sole benigno. Hinc vinum redolent cellae tabulataque fenum, hinc fimus obtectus virgis et fronde fracescit |
| 110 | Desiliunt raeda: sed quem tunc area primum excepit cupidum, quo tandem nomine dicam? Huic aquili rubor oris erat: tum grande pudico corpus, et in gestu quaedam motuque sedebat rusticitas: illum sed rus agnovit: ut illum |
| 115 | vir gregis altilium cristato vertice gallus aspexit, signum canit horridus et monet acri edicto populum: mox area tota cohorsque excepere suum cantum plausuque poetam, Vergilium: magno tum circum stridere bombo |
| 120 | plenae mellis apes, albaeque in sole columbae et gemere hinc illincque cubili turtur ab alto. Quin reduces ad tecta boves, et plaustra iuvenci stridula volventes messumque in corbibus arvum, dum sic praetereunt efflantes nare laborem |
| 125 | agricolam lentis oculis stupuere togatum. Hic «Pueri, lassis citius iuga demite bubus» vilicus exclamat celso de limine villae: «ipsas in plaustris hoc tempore linquite corbes: id pransis operae vobis erit». Inquit et ultro |
| 130 | conspexit raedam venientesque ordine cives. «Sol caput urit,» ait «patres: succedite tecto: intus aqua est: acri mixtam potetis aceto: adde siligineum panem coctique cibi quid, si iuvat in longo scamno considere». «Quidni?» |
| 135 | Maecenas ait «hic Saturnus forte latet rex: aurum paullisper liceat prandere beatis». His introgreditur dictis, dum plaustra sub umbra erecto temone manent per tecta cohortis, atque in compluviis lacubus potare iuvenci |
| 140 | pergunt et tacitis exsugunt haustibus undam. At strepitu multi resonant examinis aedes atque operas simul atra capit servosque culina. Ut propriam dat cuique dapem pia vilica, quisque sic sedet et fruitur contriti murmure panis, |
| 145 | mox et rara quadris pulmenti frusta maritat. Ecce «Quid ad panem, quaeso, sub dente crepacem» inquit Maecenas «adhibent? Olet istud et est quod, quamquam nil opus est, stomachum pervellat inanem». Huic tum Vergilius ridens: «Agnosce moretum». |
| 150 | «Certe equidem poteram: nam vires sensit aceti nasus et in viridi deprenderat allia massa. Hic apiique comae graciles, hic caseus, hic est ruta rigens, et cuncta frequens pistillus obivit. Cur non hoc edimus te nunc auctore moretum? |
| 155 | Nam pro puleio nobis haec ruta futura est. Vilice, nil refert, quo ponas unctius, hac te atque illac circumcursare: iube modo nobis apponi tria de medio pulmenta catino». Praebet iussa viris patinam pia vilica: tollant, |
| 160 | orat: id urbanis merito sordere palatis: ne vero abstineant: famulis satis esse superque. Sic libata viri gustant, et multa iocatur Maecenas rugam ridens vescentis Horati, vilica cum narrat cuidam placuisse tribuli |
| 165 | has epulas, equiti romano calceolos qui conficeret. «Cessasne bonam Venusinus in offam?» Vergilius tacet et dulces reminiscitur Andes. Circumeunt pransi villam, bubileque visunt iam vacuum (vituli resonabat voce relicti) |
| 170 | doliaque in cella magnique voluminis orcas albanique cados gypsato cortice cautos. Hinc per agrum reptant vario sermone terentes tempus. «An in me aliquid maerens offendis, Horati?» infit Maecenas «edisti rapa Quirini, |
| 175 | sive aliud quid idemque». «Immo mirabar ego te, Maecenas, ut quem victu cultuque Quirites molliculum rodant, hic vesci pane secundo, hic et olens modica patina prandere moretum. Me cichorea iuvant, nigris ego pascor olivis. |
| 180 | Sed cum serpyllo tua Testylis allia, Publi, plura quidem nimio, nisi fallor, contudit». «Eia! nil medium est!» Haec inter eos ad tecta vocabat clamor et hinc illinc turbae concursus agrestis. Tirones famulus domitabat forte iuvencos |
| 185 | ad plaustrum traheamque senex. Huic candida pectus barba tegit, cani volitant a fronte capilli, dum stans in longo stimulum temone minatur tauris, et verbis agitat. Praerupta viri vox, taurorum flatu mugituque acrior ipso, |
| 190 | nec sonat humanum: longinquas illa paludes et silvas et bella sonat: sed barbara tauri quid sibi verba velint uni sentire videntur. Iam fertur cursu, iam plaustrum paene togatos opprimit incautos: deus ille in pulvere prodit |
| 195 | ex alio veniens, saevis cum bubus, Olympo nubifero: pontumque oculis imitatur et enses caeruleos. Plaustrum vitant, et vilicus (illis namque aderat subito): «Paulo est cerebrosior, idem longe aliis praestat prensos domitare novellos. |
| 200 |
Mos illi patrius. Iunctis ibi rite iuvencis uxores dicuntur emi. Sic Flavus et emit (dixerunt istum conservi nomine Flavum) emit, deinde sui longe ducis arma secutus non rediit. Crines, ex quo cinxere coronam, |
| 205 | non posuit: cana est, fuit haec coma flava sub hasta: magnus erat, nihil est. Quis scit quid sera vehat nox?» At ni nocte volunt urbem perrepere cives, tempus abire domum. «Valeas, bone vilice». Rursus raeda viros capit et tacitas hinc semita ducit |
| 210 | uda rotas, dein octipedem sonat Appia plausum. Hic Flaccus: «Menti nebulo mihi Vedius haeret et toga perverrens sacram sex longior ulnis illa viam mannisque illis haec Appia trita». Cui nil respondens Maccenas incipit: «Olim |
| 215 | Caesaris audivi legatum dicere Cattos sic solitos barbam et rutilos summittere crines, cum victi pugna cessissent, nec nisi caeso hoste, genis et fronte pilos deradere votos. Haec quorsum spectant? Esto, inquam, terminus, ad quem |
| 220 | sistat paciferas iam victrix Roma cohortes». Cui Flaccus: «Sed nil cuiquam satis esse videmus: non urbi, pater, imperium, non civibus aurum». «Scilicet et» tum Vergilius balbutit «ad urbem adveniet lentis olim Germania plaustris. |
| 225 | Quid tunc (in magnam nam silvam creverit arbos) Vedius? En telo defendat Vedius urbem! Heu! tunc devotos tondebis, Flave, capillos ...» «At di» Maecenas haec verba intercipit «istud avertant omen! Sed tu ne desine morem |
| 230 | et pacem suadere, Maro: tu carpe facetus cives esse modum dictans in rebus, Horati!» Hinc velox vultu defixos raeda vehebat, et propius tacitis accedis, Roma, poetis. Tum sculpti pueri faculas praetendere |
| 235 | marmoreoque sequi vivos maerore puellae. Ecce «Quid hoc intus dicam saevire veneni?» Flaccus ait «quaenam fuit huic incocta moreto vipera? Canidiam reor has trattasse dapes. O ilia messorum, Publi, praedura tuorum! |
| 240 | At scelus ipsa tuum, Maecenas, poena sequetur: hac tua nocte, precor, depellat suavia dextra usque et in extrema sponda cubet usque puella!» |
v. 9 Hor. S. II 6, 42 sqq.
v. 26 sqq. Vedium Pollionem, cuius luxus notatur a Tacito Ann. I, 10 et a Cassio Dione LIV, 23, eundem esse arbitror ac Vediuni nebulonem de quo narrat Cicero ad Att. VI I, 25, et Vedium Rufum in quem Hor. Epod. IV.
v. 36 sq.
Cic. Verr. V 11: reticulumque ad nares sibi admovebat,
tenuissimo lino, minutis maculis, plenum rosae.
v. 45 sq. Cic. ad Att. VI I, 25: erat praeterea cynocephalus in essedo.
v. 50. id. ib.: nec deerant onagri. Cfr. Petronius [38]: nam mulam quidem nullam habet, quae non ex onagro nata sit.
v. 85 sqq. Varr. R.R. II 3: nunc intra murum fere patres familiae conrepserunt etc.
v. 146. Sen. Ep. CXIV Maecenas ... crepacem molam.
v. 200 sq. Tac. Germ. 18, 31 et al.